Chu Đông Phong -- Trong số những cách diễn đạt được dùng để nói về người chuyển giới, việc đánh giá một người chuyển giới nào đó nhìn rất giống nam/nữ thật là điều khiến tôi ghét nhất. Và đó quả thực là một câu chuyện đáng bàn vì tầm ảnh hưởng của nó trong cộng động người chuyển giới nói chung.
Trong thời đại mà thế giới số hóa của chúng ta đang không ngừng phát triển với tốc độ chóng mặt, ngôn ngữ cũng không nằm ngoài xu thế đó. Có những từ chỉ vài năm trước đây được xem là thuật ngữ chuẩn thì bây giờ đã trở nên lỗi thời, thậm chí một số còn bị hạn chế dùng hoặc tránh sử dụng. Năm 2011 khi bắt đầu quá trình chuyển đổi giới tính, tôi gọi mình là transsexual (tạm dịch: người hoán tính), một lối nhận định bản thân mà từ lâu tôi đã không còn dùng nữa bởi tính ám thị của nó trong sự đánh đồng giữa hai khái niệm bản dạng giới và tính dục. Tuy nhiên, dẫu cho những cách gọi mang nghĩa miệt thị người chuyển giới đang dần lui vào dĩ vãng, thực tế cho thấy lối nói “trông giống nam/nữ thật” hay “nhìn không nhận ra” đáng tiếc vẫn đang được dùng thường xuyên, thậm chí phổ biến trong cộng đồng người chuyển giới.
Đối với chúng ta – những người chuyển giới - mục tiêu tối hậu của việc chuyển giới là đạt tới trạng thái cân bằng trong cảm giác hài lòng với thân thể mình và biểu trưng con người thật của bản thân với thế giới bên ngoài. Vấn đề chỉ bắt đầu xuất hiện khi chính người chuyển giới nói “Bây giờ tôi trông đã rất giống nam giới/nữ giới” để mô tả những nỗ lực mà chính họ đã phải rất cố gắng để đạt được. Bởi cách sử dụng đó vô hình trung đã làm khuất lấp đi mọi thứ chúng ta vẫn đang phải tranh đấu từng ngày.
“Nhìn giống như ai đó”, trong bản thân cách nói ấy đã bao hàm sự cải trang và không thật. Tương tự một kẻ đạo văn tước đoạt sáng tác của người khác và nhận là của mình. Hay một người luôn bị nhận lầm là anh trai hoặc chị gái của mình vì họ giống nhau như tạc.
Khi bạn nhìn thấy người chuyển giới và nói rằng họ “nhìn rất giống” đàn ông hay phụ nữ, vô tình điều đó đã làm tổn thương nghiêm trọng tới bản dạng cá nhân của họ, bởi khi ấy bạn đang ám chỉ đó chỉ là một hành vi cải trang. Tương tự, khi nói với một người chuyển giới nữ rằng cô ấy trông rất giống phụ nữ hay bạn không tài nào nhận ra, thì chẳng khác nào bạn đang bảo: “Ồ, dù không phải là một người nữ thật nhưng cô đã diễn rất đạt vai”.
Quả thật, những nhận xét như trên chẳng khác gáo nước lạnh vào mặt là mấy. Thế nhưng, kể cả những người chuyển giới và người ủng hộ vẫn cứ tiếp tục sử dụng cách nói này. Mấu chốt của điều tôi trình bày từ đầu đến giờ nằm ở chỗ, suy nghĩ cố gắng trở thành giống như người cisgender (tạm dịch: người hợp giới)[1] là một thực tế đang diễn ra, và nó đã, đang và sẽ tiếp tục tạo ra những hệ quả tai hại nếu vẫn tồn tại.
Đối với chúng ta – những người chuyển giới - mục tiêu tối hậu của việc chuyển giới là đạt tới trạng thái cân bằng trong cảm giác hài lòng với thân thể mình và biểu trưng con người thật của bản thân với thế giới bên ngoài. Vấn đề chỉ bắt đầu xuất hiện khi chính người chuyển giới nói “Bây giờ tôi trông đã rất giống nam giới/nữ giới” để mô tả những nỗ lực mà chính họ đã phải rất cố gắng để đạt được. Bởi cách sử dụng đó vô hình trung đã làm khuất lấp đi mọi thứ chúng ta vẫn đang phải tranh đấu từng ngày.
“Nhìn giống như ai đó”, trong bản thân cách nói ấy đã bao hàm sự cải trang và không thật. Tương tự một kẻ đạo văn tước đoạt sáng tác của người khác và nhận là của mình. Hay một người luôn bị nhận lầm là anh trai hoặc chị gái của mình vì họ giống nhau như tạc.
Khi bạn nhìn thấy người chuyển giới và nói rằng họ “nhìn rất giống” đàn ông hay phụ nữ, vô tình điều đó đã làm tổn thương nghiêm trọng tới bản dạng cá nhân của họ, bởi khi ấy bạn đang ám chỉ đó chỉ là một hành vi cải trang. Tương tự, khi nói với một người chuyển giới nữ rằng cô ấy trông rất giống phụ nữ hay bạn không tài nào nhận ra, thì chẳng khác nào bạn đang bảo: “Ồ, dù không phải là một người nữ thật nhưng cô đã diễn rất đạt vai”.
Quả thật, những nhận xét như trên chẳng khác gáo nước lạnh vào mặt là mấy. Thế nhưng, kể cả những người chuyển giới và người ủng hộ vẫn cứ tiếp tục sử dụng cách nói này. Mấu chốt của điều tôi trình bày từ đầu đến giờ nằm ở chỗ, suy nghĩ cố gắng trở thành giống như người cisgender (tạm dịch: người hợp giới)[1] là một thực tế đang diễn ra, và nó đã, đang và sẽ tiếp tục tạo ra những hệ quả tai hại nếu vẫn tồn tại.
Khi bạn nói với người chuyển giới rằng họ “nhìn rất giống” đàn ông hay phụ nữ, vô tình điều đó đã làm tổn thương nghiêm trọng tới bản dạng cá nhân của họ, bởi khi ấy bạn đang ám chỉ đó chỉ là một hành vi cải trang.
Chúng ta cần phải nói về sự phân tách trong nội bộ của cộng đồng chuyển giới giữa những người có ưu thế hơn trong việc công khai theo ý muốn và nhóm người không có lựa chọn. Nếu không có sự lưu tâm cần thiết, ranh giới đó đang và sẽ tiếp tục gạt đi những đối thoại về tính đa dạng trong cộng đồng người chuyển giới. Điều chúng ta cần làm là bỏ đi cách nói người chuyển giới “nhìn giống nam/nữ thật”, bởi tiếp tục sử dụng nó sẽ trói buộc người chuyển giới vào một định khuôn tai hại khắc họa họ là những người đang đóng giả.
Quan niệm cho rằng người chuyển giới vốn là những người vào vai không chỉ xúc phạm và gây tổn thương, mà còn tiềm tàng mối nguy hại khó lường. Vụ án gây bức xúc nhất trong cộng đồng mà tôi mượn để viện dẫn cho nguy cơ này là trường hợp của Gwen Araujo, nạn nhân bị sát hại bởi chính những người đàn ông mà cô đã có quan hệ tình dục, sau khi bọn họ phát hiện ra cô vẫn còn bộ phận sinh dục nam giới. Những kẻ thủ ác được bào chữa cho hành vi của mình xuất phát từ “hội chứng khiếp sợ người chuyển giới” và lý lẽ rằng hành vi phạm tội do những cám dỗ, mê lầm này không đáng bị khép vào khung quy định giết người cấp độ 1. Và họ đã thành công. Nhóm người này chỉ bị khép tội giết người với hình phạt nhẹ hơn. Vụ việc của Araujo có thể được cho là trường hợp người chuyển giới bị sát hại gây nhiều phẫn nộ nhất, nhưng ở ngoài kia vẫn còn không ít những người chuyển giới nữ bị hành hung bởi những người đàn ông một mực cho rằng họ làm vậy chỉ bởi vì họ đã bị lừa dối.
Tình trạng này khiến người chuyển giới mặc kẹt trong một cuộc phân chia bất khả: Nếu thể hiện rõ ràng là người chuyển giới, chúng ta sẽ phải đối mặt với sự kì thị và phân biệt đối xử ở nhiều cấp độ từ giễu cợt, xúc phạm cho đến bị khước từ công việc hoặc nhà ở, bạo hành hay thậm chí là bị giết hại. Ngược lại, nếu không dễ nhận ra là chuyển giới, chúng ta có thể đứng trước nguy cơ nhận lãnh phản ứng còn cay nghiệt hơn nữa lỡ như “bị phát hiện” – khi đó không chỉ là người chuyển giới mà chúng ta còn bị xem là những kẻ lừa gạt.
Quan niệm cho rằng người chuyển giới vốn là những người vào vai không chỉ xúc phạm và gây tổn thương, mà còn tiềm tàng mối nguy hại khó lường. Vụ án gây bức xúc nhất trong cộng đồng mà tôi mượn để viện dẫn cho nguy cơ này là trường hợp của Gwen Araujo, nạn nhân bị sát hại bởi chính những người đàn ông mà cô đã có quan hệ tình dục, sau khi bọn họ phát hiện ra cô vẫn còn bộ phận sinh dục nam giới. Những kẻ thủ ác được bào chữa cho hành vi của mình xuất phát từ “hội chứng khiếp sợ người chuyển giới” và lý lẽ rằng hành vi phạm tội do những cám dỗ, mê lầm này không đáng bị khép vào khung quy định giết người cấp độ 1. Và họ đã thành công. Nhóm người này chỉ bị khép tội giết người với hình phạt nhẹ hơn. Vụ việc của Araujo có thể được cho là trường hợp người chuyển giới bị sát hại gây nhiều phẫn nộ nhất, nhưng ở ngoài kia vẫn còn không ít những người chuyển giới nữ bị hành hung bởi những người đàn ông một mực cho rằng họ làm vậy chỉ bởi vì họ đã bị lừa dối.
Tình trạng này khiến người chuyển giới mặc kẹt trong một cuộc phân chia bất khả: Nếu thể hiện rõ ràng là người chuyển giới, chúng ta sẽ phải đối mặt với sự kì thị và phân biệt đối xử ở nhiều cấp độ từ giễu cợt, xúc phạm cho đến bị khước từ công việc hoặc nhà ở, bạo hành hay thậm chí là bị giết hại. Ngược lại, nếu không dễ nhận ra là chuyển giới, chúng ta có thể đứng trước nguy cơ nhận lãnh phản ứng còn cay nghiệt hơn nữa lỡ như “bị phát hiện” – khi đó không chỉ là người chuyển giới mà chúng ta còn bị xem là những kẻ lừa gạt.
Ở tâm điểm của vấn đề này là tự thân cách nói: nhìn một người chuyển giới nào đó rất giống đàn ông hoặc phụ nữ. Ngôn ngữ luôn sở hữu quyền năng lớn. Khi mọi người nói với chúng ta điều đó - hoặc tệ hơn chính chúng ta là người nói – một thông điệp đang tiếp tục được phát đi: rằng sự tồn tại của chúng ta thực ra chỉ là tấm mạng che hay một lớp mặt nạ đánh lừa xã hội. Những cái chết của người chuyển giới là hệ quả nghiêm trọng nhất của lối suy nghĩ này, tuy nhiên trong đời sống hàng ngày, nó cũng đã ăn sâu, bén rễ theo những cách vi tế mà ta khó lòng nhận ra được.
Đó là định kiến mà chúng ta cần phải đẩy lùi. Như lời của Janet Mock - cây viết, nhà văn chuyển giới nữ, nhà hoạt động vì quyền người chuyển giới tại Mỹ đã nói: “Chúng tôi không nhập vai mà chúng tôi đang thực sự nhập cuộc, hiện diện ở mọi nơi, đang sống, hít thở bầu không khí này.” Người chuyển giới cần một diễn đạt khác thay thế cho cách nói “nhìn giống”. Với tôi, đó nên là cụm từ “được nhìn nhận”.
Khi tôi được nhìn nhận, được coi là một người đàn ông, điều đó đồng nghĩa với việc mọi người xung quanh đang nhìn thấy con người thực sự của tôi – một phần nhờ vào hỗ trợ đắc lực của hooc-môn, y phục, tên gọi và nhân xưng tôi chọn. Việc được nhìn nhận giúp xác tín mọi nỗ lực cá nhân đối với những thay đổi mà tôi đã trải qua để khớp thể hiện giới bên ngoài với bản dạng giới bên trong. Đồng thời với trạng thái được nhìn nhận như tôi vốn là, tôi là người nắm trong tay quyền tự định đoạt bản dạng của chính mình. Từ trước đến nay, tôi vẫn luôn là một người đàn ông, thậm chí trước cả khi tôi nhận thức được điều ấy. Khi mọi người nhìn nhận chính xác giới tính của tôi, họ không nhầm lẫn hay bị lừa gạt. Trái lại, họ đang tôn trọng con người thật của tôi cũng như cách mà tôi lựa chọn thể hiện mình ra với thế giới bên ngoài.
Đó là định kiến mà chúng ta cần phải đẩy lùi. Như lời của Janet Mock - cây viết, nhà văn chuyển giới nữ, nhà hoạt động vì quyền người chuyển giới tại Mỹ đã nói: “Chúng tôi không nhập vai mà chúng tôi đang thực sự nhập cuộc, hiện diện ở mọi nơi, đang sống, hít thở bầu không khí này.” Người chuyển giới cần một diễn đạt khác thay thế cho cách nói “nhìn giống”. Với tôi, đó nên là cụm từ “được nhìn nhận”.
Khi tôi được nhìn nhận, được coi là một người đàn ông, điều đó đồng nghĩa với việc mọi người xung quanh đang nhìn thấy con người thực sự của tôi – một phần nhờ vào hỗ trợ đắc lực của hooc-môn, y phục, tên gọi và nhân xưng tôi chọn. Việc được nhìn nhận giúp xác tín mọi nỗ lực cá nhân đối với những thay đổi mà tôi đã trải qua để khớp thể hiện giới bên ngoài với bản dạng giới bên trong. Đồng thời với trạng thái được nhìn nhận như tôi vốn là, tôi là người nắm trong tay quyền tự định đoạt bản dạng của chính mình. Từ trước đến nay, tôi vẫn luôn là một người đàn ông, thậm chí trước cả khi tôi nhận thức được điều ấy. Khi mọi người nhìn nhận chính xác giới tính của tôi, họ không nhầm lẫn hay bị lừa gạt. Trái lại, họ đang tôn trọng con người thật của tôi cũng như cách mà tôi lựa chọn thể hiện mình ra với thế giới bên ngoài.
Aiden James Kosciesza là một diễn giả người Mỹ thường có mặt ở các trường đại học, doanh nghiệp và tổ chức, các cơ sở y tế để chia sẻ kiến thức về người chuyển giới và đa dạng giới. Bạn có thể theo dõi anh trên mạng xã hội hoặc trên trang web.